De synergie MASMUT (een netwerk van Belgische organisaties die mutualistische bewegingen op internationaal niveau ondersteunen) en het Coördinatieplatform Waardig Werk (een netwerk van negen Belgische maatschappelijke organisaties die hun krachten bundelen om waardig werk wereldwijd te promoten) hadden de eer om deel te nemen aan de ambitieuze conferentie in Mechelen op 23 april, die de inspanningen van België om gezondheidsrechten bovenaan de Europese en internationale agenda te plaatsen in de kijker zette.
Ongeveer 250 mensen zijn samengekomen in Mechelen (Lamot Center) voor een belangrijk evenement voor deskundigen, georganiseerd door het Belgische voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Uit zowel Afrika als Europa reflecteert een indrukwekkend aantal beleidsmakers, parlementsleden, academici, organisaties van het maatschappelijk middenveld en vertegenwoordigers van internationale organisaties over het opbouwen van sterke gezondheidssystemen, universele gezondheidsdekking en sociale participatie.
Minister Caroline Gennez onderstreepte de noodzaak van een sterkere samenwerking tussen alle betrokken partijen, waaronder het maatschappelijk middenveld, om sterkere gezondheidssystemen op te bouwen. "Gezondheid is een mondiaal publiek goed, het gaat om meer dan alleen ziekenhuizen, medicijnen en vaccins. Het gaat over macht en dus ongelijkheid", benadrukte ze in haar openingswoorden.
Juist daarom moeten we kijken naar de machtsverhoudingen en machtsonevenwichten die aanwezig zijn in onze samenlevingen en in onze gezondheidssystemen. Deze bezorgdheid vormt de kern van ons werk als MASMUT, een synergie tussen verschillende Belgische organisaties die bewegingen van mutualiteiten ondersteunen in een aantal landen, in Afrika in het bijzonder.
"In België beheren de ziekenfondsen mee het ziekteverzekeringssysteem, met een jaarlijks budget van 38 miljard euro, wat betekent dat we samen met de andere belanghebbenden kunnen beslissen hoe en voor welke prioriteiten dit geld wordt gebruikt", legt Luc Van Gorp, voorzitter van het Nationaal Intermutualistisch Agentschap, uit. "Maar laten we duidelijk zijn: onze internationale samenwerking met collega's in Afrika, Azië, Latijns-Amerika en Europa gaat niet over het promoten van ons systeem. Het is niet de bedoeling om één systeem te kopiëren, integendeel, het gaat erom voort te bouwen op basisprincipes en waarden die wij als sociale bewegingen aanhangen en die over de hele wereld gelden."
Deze conferentie biedt ons de gelegenheid om in een aparte workshop de transformerende rol van het maatschappelijk middenveld in het algemeen en van mutualiteiten in het bijzonder te bespreken. Mutualiteiten "transformeren" immers bestaand gezondheidsbeleid en -systemen door deze machtsverhoudingen op een zeer concrete manier aan te pakken.
Hoe valt het te verklaren dat vrouwen de meerderheid vormen van de leden van de meeste mutualiteiten? Ze geven om de gezondheid van hun gezin en zichzelf. Ja, daarvoor was het nodig om de houding van hun echtgenoten te veranderen, maar in veel gemeenschappen zien we nu dat vrouwen een belangrijkere rol op zich nemen als vrijwilligers en leiders van mutualiteiten.
"De transformerende rol van mutualiteiten is ook op een ander niveau zichtbaar", legt Bart Criel (emeritus hoogleraar aan het ITG, Antwerpen) uit. Hij heeft jarenlang onderzoek gedaan naar die impact en documenteerde bijvoorbeeld de verontwaardiging die ze teweegbrachten toen deze organisaties het aandurfden om de beslissingen van artsen in gezondheidscentra op het platteland van Guinee in vraag te stellen. Dit was enkele decennia geleden nog ongezien, maar is nu een gangbare praktijk geworden in die regio's waar mutualiteiten regelmatig onderhandelen met zorgverleners. Vaak monden deze onderhandelingen uit in protocollen waarin het aanbod van gezondheidsdiensten, de kosten en de leveringswijze worden vastgelegd.
Voor Sybille Reichert (AIM) staat de bottom-up benadering centraal in de ontwikkeling van mutualiteiten. "Daarom moeten we aandringen op geïnstitutionaliseerde mechanismen van dialoog waar mutualiteiten structureel en effectief kunnen onderhandelen, niet alleen met zorgverleners maar ook met vertegenwoordigers van de overheid over de belangrijkste prioriteiten van het gezondheidsbeleid".
Zowel Espérance Kaneza (PAMUSAB, Burundi) als Moustapha Mbengue (UNAMUSC, Senegal) waren één van de sprekers op de conferentie in Mechelen en verbleven aansluitend nog een week in België om meer bewijs te leveren over dit transformerende potentieel van mutualiteiten in hun respectievelijke landen. Om dit potentieel optimaal te benutten is een omgeving nodig waarin deze organisaties kunnen gedijen. In dit verband legt Dr. Bakary Siriki Kone, ook een genodigde spreker van de workshop, uit dat de Commissie van de WAEMU (de West-Afrikaanse Economische en Monetaire Unie) sinds het begin van de jaren 2000 een specifiek regionaal regelgevend kader heeft ontwikkeld. Het doel is om een gunstig klimaat te scheppen voor mutualiteiten in de 8 WAEMU-lidstaten. De nieuwe regelgeving, die dateert van juni 2009, wordt in de 8 landen geïmplementeerd, maar vrij langzaam. In het raadgevend comité dat is opgericht om toezicht te houden op de implementering van deze verordening, zijn zowel overheden als vertegenwoordigers van ziekenfondsen vertegenwoordigd.
In zijn slotopmerkingen benadrukt Uzziel Twagilimana (WSM) dat het engagement van België en de EU in dit verband van cruciaal belang is. Hun blijvende steun is noodzakelijk, niet alleen om deze mutualiteiten in staat te stellen zich verder te ontwikkelen en te consolideren, maar ook om te pleiten voor deze geïnstitutionaliseerde dialoog in landen over de hele wereld.
"Universele gezondheid en universele sociale bescherming moeten belangrijke strategische domeinen blijven voor de Europese instellingen"
