Net als het virus zelf, verspreidt het nieuws over COVID-19 en mogelijke beleidsmaatregelen zich snel. Grote instellingen als de Wereldbank, het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) haasten zich om adequate ondersteuning en beleidsadvies te bieden. Het is de moeite waard om deze aanbevelingen onder de loep te nemen.
Begin 2020 begon COVID-19 zich wereldwijd te verspreiden. Op 11 maart bestempelde de Wereldgezondheidsorganisatie de uitbraak als een pandemie en verklaarde dat ze niet alleen diep bezorgd waren over de ziekte, maar ook over de "alarmerende inactiviteit". Het duurde inderdaad even voordat de nationale regeringen en de internationale instellingen inzagen hoe groot de dreiging was.
De IAO vermeldde COVID-19 al terloops begin 2020, wijzend op de negatieve effecten op werkgelegenheid voor jongeren in Azië. Maar in het algemeen voorspelden de vroegste rapporten de catastrofale gevolgen nog niet. Toen de nationale lockdowns de wereldeconomie langzaam tot stilstand brachten, bracht de IAO haar eerste rapport uit over de gevolgen van de ziekte voor de wereldwijde arbeid, en bijbehorende beleidsreacties (18 maart). Het rapport voorspelde een wereldwijde economische recessie, maar was nog "optimistisch" in de voorspelling dat de wereldwijde werkloosheid "slechts" zou toenemen met een verlies van 5,3 tot 24,7 miljoen banen (VTE). Meestal is (informele) zelfstandigheid een "standaard" optie om te overleven, die dus minder getroffen wordt door economische terugval. Maar dit rapport vroeg zich terecht af of deze groep door lockdown maatregelen de crisis zou kunnen doorstaan. Door de strenge maatregelen voorspelde het rapport een toename van werkende armen.
Naarmate de pandemie zich verder verspreidde, werden de schattingen van de IAO voor de wereldwijde werkloosheid pessimistischer: tegen 29 april berekenden ze dat de wereldeconomie tot 305 miljoen voltijdse banen zou kunnen verliezen. In haar rapporten besteedt de IAO veel aandacht aan de zwaarst getroffenen: vrouwen, informele werknemers, zelfstandigen en de meest getroffen economische sectoren. Voor de 1,6 miljard getroffen werknemers in de informele economie voorspelt de IAO een inkomensverlies tot 80%. Vrouwen, die nu al het grootste deel van de informele werknemers uitmaken, worden nu met nog meer ontberingen geconfronteerd, aangezien ze oververtegenwoordigd zijn in de zwaarst getroffen sectoren; huisvesting en voedsel, gezondheidszorg... Ongeveer 70% van de banen in de gezondheidszorg wordt door vrouwen bezet, waaronder maatschappelijk werkers, wasserij- en schoonmaakpersoneel... Deze vrouwen hebben niet alleen te maken met economische problemen en meer zorgtaken thuis, maar lopen ook een groot risico om besmet te worden met COVID-19.
De IAO formuleerde vier pijlers voor de beleidsreactie op deze crisis:
In specifieke beleidsaanbevelingen steunt de IAO nog steeds marktgerichte oplossingen; zoals in het tweede rapport: "Open handelsregimes, stabiele internationale kapitaalmarkten en internationale liquiditeit zouden [de] inspanningen helpen ondersteunen". Maar in plaats van dit te zien als een "wondermiddel", laat het algemene kader van de vier pijlers zien dat de IAO vastbesloten is om mensen op de eerste plaats te zetten in een op rechten gebaseerde aanpak. Door haar tripartiete structuur en de nadruk op sociale dialoog heeft de IAO altijd het langetermijnbelang van werknemers boven de winst van de markt gesteld. Vakbonden over de hele wereld maken al jaren gebruik van sociale dialoog om essentiële afspraken te maken over ziekteverlof, pensioenen en andere sociale beschermingsmaatregelen.
Echter, een op rechten gebaseerde aanpak die de mens centraal stelt, gaat over meer dan sociale dialoog tussen sociale partners. Het gaat om inclusie, om niemand achter te laten. De IAO erkent niet alleen de zwaarst getroffen gemeenschappen, maar eist ook actief hun inclusie bij het zoeken naar oplossingen. Zij stellen dat lokale initiatieven, vanuit de gemeenschap zelf, snel kunnen werken en tegemoet kunnen komen aan specifieke noden. De IAO laat zien dat zij openstaat voor de deelname van andere sociale actoren. De leden van het Netwerk voor het Recht op Sociale Bescherming (NRSB) laten zien dat het maatschappelijk middenveld op vele manieren kan handelen en bijdragen aan oplossingen. De situatie is te extreem om te wachten tot regeringen en internationale instellingen vakbonden en bewegingen een plaats geven aan de vergadertafel. De leden van het NRSB nemen het heft in eigen handen; zo schreven ze een brief aan de Indiase premier vol aanbevelingen, vragen ze aandacht voor de ouderen, benadrukken ze de ongelijke genderimpact ... Naast de crisis eisen de partners van het netwerk ook systeemverandering op de lange termijn!
Als reactie op COVID-19 heeft de Wereldbank de Pandemic Emergency Financing Facility (PEF) opengesteld, die ze in 2017 oprichtten. Helaas wordt dit programma reeds lange tijd bekritiseerd als te traag en te ingewikkeld: de middelen zijn pas beschikbaar na een bepaald aantal besmettingen, sterfgevallen en getroffen landen, waardoor het onmogelijk is om het als preventieve maatregel in te zetten.
Zoals vele critici al opmerkten, komt de huidige wereldwijde crisis in een context waarin de Wereldbank al tientallen jaren PPP's of publiek-private partnerschappen promoot. Dat is een belangrijk instrument voor de commercialisering van de gezondheidszorg en bezuinigingen op sociale uitgaven die de effectiviteit en inclusiviteit van de gezondheidszorgstelsels uitholden. De aanpak van de Wereldbank van de afgelopen decennia is natuurlijk ook nauw verbonden met de financiële programma's van het IMF die landen in het Globale Zuiden al lange tijd in een cyclus van schulden en wanhoop houden. De destructieve effecten van een decennium lang ontmantelen en beperken van sociale beschermingsstelsels in naam van de schuldaflossing en vrije handel worden nu zichtbaar. Het feit dat diezelfde organisaties nu miljarden toezeggen om de hulpverlening te ondersteunen, doet niets af aan de jarenlange structurele onderfinanciering van de gezondheidszorg en de sociale bescherming. Bovendien stellen zowel het IMF als de Wereldbank op dit moment alleen maar een opschorting van schulden voor. ondanks het feit dat het maatschappelijk middenveld en UNCTAD er bij de instellingen op aandringen om schulden volledig kwijt te schelden.
Om de verschillende manieren waarop de pandemie wordt aangepakt te helpen begrijpen en bestuderen, publiceert de Wereldbank een wekelijks overzicht van nationale maatregelen rond COVID-19 op vlak van sociale bescherming en arbeid. Op 22 mei hadden al 190 landen 937 maatregelen voor sociale bescherming gepland, ingevoerd of aangepast. De Wereldbank verdeelt deze maatregelen in drie categorieën: sociale bijstand, sociale zekerheid en arbeidsmarktprogramma's. In de publicaties wordt niet ingegaan op de gezondheidsmaatregelen en wordt dus een belangrijk aspect weggelaten. Ondanks het feit dat het een waardevolle bron van informatie is, gaat het ook niet in op de werkelijke effecten van de maatregelen: bijvoorbeeld; hoe succesvol zijn ze? Bereiken de maatregelen de doelgroepen? Is er lokaal kritiek geweest (bijvoorbeeld van het maatschappelijk middenveld)? Deze tekortkoming wijst op een breder gebrek aan aandacht voor de sociale dialoog binnen de aanbevelingen van de Wereldbank.
Zoals te verwachten is, ziet de Wereldbank de oplossing voor de uitdagingen van deze pandemie in het faciliteren van handel. Uiteraard wordt niet voorbijgegaan aan de ongelijke effecten van het virus, zowel wereldwijd als over verschillende bevolkingsgroepen heen (leeftijd, geslacht...). Daarom pleiten ze ook voor het compenseren van het verlies aan arbeidskrachten, vangnetprogramma's, enz. Sociale vangnetprogramma's, en de meeste andere oplossingen van de Wereldbank, zijn echter een pleisters op een fundamenteel gebroken systeem. Het specifieke doel van deze programma's is het ondersteunen van mensen in armoede door middel van gerichte oplossingen zoals tijdelijke cash-transfers.
Hoewel lovenswaardig en noodzakelijk in tijden van crisis, slagen de meeste sociale beschermingsprogramma's die momenteel worden uitgevoerd er niet in om langetermijnproblemen aan te pakken. Armoede, onbeschermde werknemers, gebrek aan gezondheidszorg en ongelijke impact zijn niet nieuw. Als het Netwerk voor het Recht op Sociale Bescherming zijn wij van mening dat de enige echte oplossing systeemverandering is! Sociale bescherming is een permanente manier om hele samenlevingen te beschermen, niet alleen de extreme armen en om armoede te voorkomen. Waarom krijgen sommige ouderen pas nu een leefbaar pensioen? Waarom steunen we alleen vrouwen nu ze aan het front staan van de strijd tegen een dodelijk virus? Waarom beschermen we werknemers niet permanent tegen een onrechtvaardig werkgeversbeleid? Niet alleen zouden mensen baat hebben bij betere gezondheidszorg, pensioenen, sociale zekerheid en andere beschermingsmaatregelen, maar ook zouden de samenlevingen veiliger en veerkrachtiger zijn in tijden van toekomstige pandemieën en andere crisissen! Sterkere gezondheidsinstellingen zouden meer levens redden. Wanneer mensen niet gedwongen worden om te gaan werken om te overleven, zou de ziekte zich veel langzamer verspreiden. Deze oplossingen zijn niet vergezocht of belachelijk duur; veel landen hebben al verschillende vormen van sociale bescherming; zowel premie als premievrij of een combinatie van beide.
Universele, op solidariteit gebaseerde sociale bescherming is niet alleen de beste oplossing voor de huidige pandemie, maar ook de meest rechtvaardige, omdat de sterkste schouders de zwaarste lasten moeten dragen. Laten we dit momentum gebruiken om echte verandering teweeg te brengen in plaats van terug te gaan naar de normale gang van zaken. Als NRSB willen we het huidige economische model van voortdurende groei en productie radicaal veranderen, niet alleen in het belang van de werknemers, maar ook in het belang van onze planeet.
