Namens de Europese Commissie lanceerde Ursula von der Leyen eind februari het voorstel om de zorgplichtwet voor bedrijven zwaar af te zwakken. Die wet, bedoeld om bedrijven verantwoordelijk te houden voor sociale wantoestanden, mensenrechtenschendingen en milieuschade in hun internationale waardeketens, was nog geen jaar oud. Onder druk van de lobby van bedrijven wordt de klok nu teruggedraaid: bedrijven mogen dan toch blijven wegkijken van misstanden zoals kinderarbeid of vervuiling onder het mom van ‘administratieve vereenvoudiging’.
De Bengaalse Kalpona Akter ondervond aan den lijve hoe Westerse opdrachtgevers haar rechten negeren. 35 jaar geleden moest ze als 12-jarige – om haar gezin mee aan een inkomen te helpen – aan de slag in een naaiatelier. Zij en haar collega’s moesten extreem veel uren kloppen voor een habbekrats, werden verplicht om te blijven slapen in de fabriek, ondergingen verbale agressie en fysieke mishandelingen. Ze kwam in verzet. Nu is Akter een befaamde vakbondsvrouw in binnen- en buitenland. Ze was onlangs in Brussel voor een blitzbezoek aan het Europees Parlement. Akter: “Onze hoop was dat werknemers via de Europese zorgplichtwet hun bedrijf voor de rechter zouden kunnen dagen. Maar nu hoor ik dat het allemaal ‘eenvoudiger’ moet van de Europese Commissie. Daarmee wordt bedoeld: we draaien het allemaal weer terug. Er komt dus geen verplichte verantwoordelijkheid voor bedrijven. Ik vind het allemaal zo egocentrisch. Blijkbaar kan het bedrijfsleiders totaal niet schelen wat er aan de andere kant van de wereld gebeurt, maar wij dragen daar wel de gevolgen van... Zo hoort dat niet.”
“Het lijkt bedrijven niet te kunnen schelen wat er aan de andere kant van de wereld gebeurt.” Kalpona Akter
Ook andere regels, zoals de verplichting voor bedrijven om hun duurzaamheidsprestaties openbaar te maken, worden uitgehold. Officieel om de ‘regeldruk te verminderen’, maar in de praktijk komt het neer op minder verantwoordelijkheid en meer ruimte voor misbruik. Het voorstel van de Europese Commissie is nog niet definitief en moet nog door de lidstaten en het Europees Parlement worden besproken, maar de intentie is duidelijk: Europa lijkt zijn voortrekkersrol in duurzaamheid op te geven.
Hoe kon het zo snel veranderen? Lara Wolters, Europarlementariër namens de Nederlandse GroenLinks-PvdA-fractie en initiatiefneemster van de zorgplichtwet maakte volgende analyse in het Nederlands dagblad Trouw. “Een deel ervan komt uit de VS, waar gestreden wordt tegen alles wat te maken heeft met duurzaamheid. Dat wordt rechtstreeks geassocieerd met ‘politiek links’. Dat infecteert ook hoe Brussel naar duurzaamheid kijkt. Iedereen die al tegen deze nieuwe regels was, heeft de opening die ontstond door de Amerikaanse houding aangegrepen om opnieuw te gaan lobbyen. Ik vind het schandalig en onverantwoord van Ursula von der Leyen dat ze zich zo voor het karretje van het bedrijfsleven heeft laten spannen. De uitkomst zal verwoestende effecten hebben voor mens en milieu.”
De Europese zorgplichtwet was een historische mijlpaal voor het brede middenveld van ngo’s en vakbonden. Ook het ACV en de ngo WSM hebben hier jaren mee voor ‘gevochten’. Voor het eerst werden bedrijven verplicht om na te gaan of in hun productieketen sprake was van kinderarbeid, moderne slavernij of ecologische misdaden. Dat betekende dat een multinational die smartphones produceert niet langer kon doen alsof de kobaltmijnen in Congo – waar kinderen in levensgevaarlijke omstandigheden werken – niet hun probleem waren. Of dat modegiganten niet langer weg konden kijken van de sweatshops in Zuidoost-Azië waar arbeiders voor een hongerloon dagen van 16 uur draaien. Met het nieuwe voorstel dreigt die verantwoordelijkheid sterk te verwateren. Bedrijven zouden enkel nog hun rechtstreekse leveranciers moeten controleren, terwijl misbruik vaak dieper in de keten zit. Ook zou de verplichting om banden te verbreken met leveranciers die mensen uitbuiten worden afgezwakt. Akter: “Dat maakt dat ik straks vertrek met het gevoel dat het ‘globale Noorden’ zich niets meer aantrekt van de problemen die ze veroorzaken. Denk ook aan de klimaatproblematiek. Bangladesh is een klimaatkwetsbaar land. Maar de klimaatverandering en de gevolgen ervan zijn niet onze schuld, wel die van de rijke Westerse landen. Alleen zeggen die nu: het is jullie probleem, deal with it.”
Santiago Fischer van WSM volgt de ontwikkelingen van nabij op: “Het Belgische EU-voorzitterschap in 2024 mocht zich op de borst kloppen met het bereikte akkoord over de zorgplichtwet. Nu Von der Leyen die wet in de prullenmand dreigt te gooien, is het aan België, de andere lidstaten en het Europees Parlement om zich te verzetten. Want als deze versoepelingen doorgaan, is de boodschap duidelijk: bedrijven mogen opnieuw winst maken ten koste van mensen en de planeet. De zorgplichtwet was net bedoeld om uitbuiting en milieuschade in de schaduwzones van de wereldeconomie aan te pakken.”
“Als deze versoepelingen doorgaan, is de boodschap duidelijk: bedrijven mogen opnieuw winst maken ten koste van mensen en de planeet.” Santiago Fischer
TEKST Jaklien Broekx, WSM
FOTO’S Kristof Vadino/WSM, Sabela Gonzalez Garcia/ECCJ
