Omnibus: deregulering ten koste van mensenrechten, arbeidsrechten en milieu

GEZAMENLIJKE VERKLARING

De publicatie van het Omnibus-wetsvoorstel door de Europese Commissie, dat belangrijke wetten rond duurzaamheid in het bedrijfsleven herziet, stuurt een duidelijk signaal: in plaats van de beloofde ‘vereenvoudiging’ kiest voorzitter Ursula von der Leyen voor deregulering, ten koste van de bescherming van mensenrechten, arbeidsrechten en milieu. De Raad en het Parlement moeten dit schadelijke voorstel stoppen: het ondermijnt niet alleen de doelstellingen van deze wetten en het EU-engagement op vlak van een rechtvaardige transitie en mensenrechten, maar ook de geloofwaardigheid van de EU als betrouwbare wetgever.

Het Omnibus-voorstel heeft invloed op cruciale wetgeving van de Green Deal, waaronder de Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD), die werd onderhandeld onder het Belgische voorzitterschap, de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) en de Taxonomieverordening. Deze wetten verplichten bedrijven tot verantwoorde bedrijfspraktijken, en regelen de verantwoordelijkheid van ondernemingen die mensenrechten en arbeidsrechten schenden of het milieu schaden. Ze bevorderen ook transparantie in duurzaamheidsrapportage en helpen duurzame investeringen te sturen. Dit alles is essentieel om het doel van de Green Deal te bereiken: klimaatneutraliteit tegen 2050.

Gevolgen van het Omnibus-voorstel

Het Omnibus-voorstel zou veel kernelementen van de CSDDD uithollen en zowel de impact als de effectiviteit ervan ondermijnen:

• Burgerlijke aansprakelijkheid: het Omnibus-voorstel schrapt het EU-brede regime voor burgerlijke aansprakelijkheid, net als de verplichting voor lidstaten om toe te laten dat vakbonden en ngo’s slachtoffers vertegenwoordigen in de rechtbank. Dit betekent een drastische beperking van de mogelijkheid om bedrijven aansprakelijk te stellen en van de toegang tot rechtspraak voor slachtoffers.
• Zorgvuldigheid: het Omnibus-voorstel beperkt de zorgvuldigheidseisen (de verplichting voor grote bedrijven om mogelijke risico’s en schade voor mens en milieu in kaart te brengen) tot de directe zakenpartners. In dat geval worden de vele risico’s in diepere lagen van de waardeketen niet proactief aangepakt. Dit botst met het risicogestuurde karakter van de zorgvuldigheidsverplichting en ondergraaft zowel de efficiëntie als de effectiviteit van wetgeving bedoeld om negatieve impact door bedrijven te voorkomen en beperken.
• Klimaatverplichtingen: hoewel grote bedrijven een klimaattransitieplan moeten opstellen, schrapt het Omnibus-voorstel de verplichting om dit plan ook daadwerkelijk te implementeren. Wat een drijfveer zou kunnen zijn voor uitstootreductie bij bedrijven, dreigt zo gereduceerd te worden tot een administratieve formaliteit of zelfs een instrument voor greenwashing.
• Maximale harmonisatie: lidstaten zouden geen striktere regels meer kunnen invoeren rond het identificeren, voorkomen en beperken van schendingen van mensenrechten en milieuschade. Dit beperkt de flexibiliteit van de EU-lidstaten om zelf doeltreffende regelgeving op maat te ontwikkelen.
• Samenwerking met belanghebbenden: de samenwerking met belanghebbenden zou beperkt worden tot enkel ‘direct’ getroffen partijen. Bovendien worden consumentenorganisaties, nationale mensenrechteninstituten, ngo’s en mensenrechtenverdedigers uit de definitie geschrapt. Deze beperkingen ondergraven de aangetoonde voordelen van samenwerking met een brede groep belanghebbenden: vroegtijdige probleemidentificatie, effectieve oplossingen, vertrouwensopbouw en verantwoording.
• Financiële instellingen: het Omnibus-voorstel herroept de verplichting voor de Commissie om te onderzoeken of zorgvuldigheidseisen ook op financiële diensten en investeringen moeten worden toegepast.
• Uitstel: de implementatie van deze cruciale wetgeving voor het aanpakken van mensenrechtenschendingen, milieuschade en de klimaatcrisis, zou worden uitgesteld. Gezien de urgentie van deze problemen is dit onverantwoord.

Het Omnibus-voorstel bevat ook ingrijpende wijzigingen aan de CSRD, waaronder een uitstel van twee jaar, uitsluiting van 80% van de bedrijven die momenteel onder de regelgeving vallen en de beperking van de mogelijkheid voor grote bedrijven om informatie op te vragen bij leveranciers. Het voorstel leidt tot onzekerheid, aangezien de CSRD door de meeste EU-lidstaten, waaronder België, al is omgezet in nationale wetgeving. Omnibus zou de beschikbaarheid en betrouwbaarheid van duurzaamheidsgegevens van bedrijven dan ook inperken.

Oproep aan Belgische beleidsmakers

Terugkomen op reeds overeengekomen wetgeving is niet de juiste manier om vereenvoudiging en coherentie te bereiken. Integendeel, het zorgt net voor meer verwarring, onzekerheid en bijkomende kosten voor bedrijven. In plaats daarvan zou de Commissie bestaande en toekomstige verplichtingen in kaart moeten brengen, tijdig richtsnoeren voor de implementatie moeten ontwikkelen, en de effectiviteit van de wetgeving evalueren.

Wij roepen Belgische beleidsmakers daarom met aandrang op te verzekeren dat tijdens de komende onderhandelingen in de Raad en het Parlement het Omnibus-voorstel wordt herzien en dat alle wijzigingen die de CSDDD verzwakken, worden afgewezen. Besprekingen over de CSDDD zouden zich strikt moeten beperken tot interpretatieve maatregelen zoals richtsnoeren en gedelegeerde handelingen, zonder de wettekst zelf te herzien. Wat de CSRD betreft, zouden het Europees Parlement en de Raad de drempelwaarden voor bedrijven die onder de richtlijn vallen moeten verlagen en middelgrote bedrijven een proportionele standaard moeten bieden. De beperkingen op gegevensverzoeken moeten worden herzien.

De EU moet meer dan ooit standvastig zijn in haar engagement op vlak van rechtvaardige transitie en mensenrechten. Onze beleidsmakers moeten deze essentiële duurzaamheidswetten behouden in hun huidige vorm en tonen dat duurzaam en verantwoord ondernemen bijdraagt aan een rechtvaardige, stabielere en veerkrachtige economie op lange termijn.

Achtergrond

Het Omnibus-voorstel werd uitgebracht na een haastig en ondoorzichtig beleidsproces. In januari al veroordeelden 170 organisaties, waaronder leden van het maatschappelijk middenveld, mensenrechten- en milieuactivisten en vakbonden, het geplande Omnibus-voorstel. In maart waarschuwden meer dan 360 maatschappelijke organisaties uit 53 landen voor een roekeloze achteruitgang op het gebied van verantwoordelijkheid voor bedrijven. Daarnaast kwam er al publiek verzet tegen dit voorstel vanuit vele prominente stemmen uit verschillende sectoren, waaronder vakbonden, grote bedrijven, verantwoordelijke investeerders, economen en onderzoekers, juridische en duurzaamheidsdeskundigen en de VN-Werkgroep voor Bedrijven en Mensenrechten. 

OXFAM BELGIUM • WSM • INTERNATIONAL PEACE INFORMATION SERVICE • GROOTOUDERS VOOR HET KLIMAAT • ENTRAIDE & FRATERNITÉ • BROEDERLIJK DELEN • ACV/CSC • FAIRTRADE BELGIUM • BOS+ • JUSTICE & PAIX • VREDESACTIE • 11.11.11 • CNCD-11.11.11 • LE CENTRE TRICONTINENTAL • FIAN • AVOCATS SANS FRONTIÈRES • ACLVB/CGSLB • SOLSOC • BOND BETER LEEFMILIEU • GREENPEACE • ACHACT • ABVV/FGTB • KLIMAATCOALITIE/COALITION CLIMAT